معماری پارتیان

*مقدمه

پارت ها که از نژاد آریایی ایرانی بوده ٬حکومت ساقط شده هخامنشیان را از جانشین اسکندر مقدونی (سلوکیان )پس گرفته و بیش از دو قرن ٬ دو لتی نیرو مند از چین تا روم ایجاد نمودند.

روشهای معماری سلسله های اشکانی و ساسانی در ایران تحت عنوان شیوه معماری پارتی مشخص می گردد. پس از انقراض حکومت سلوکیان بدست «ارشک » ( بنیان گذار سلسله اشکانیان )، قوم ایرانی نژاد « پارت » بر ایران مسلط می شود و بار دیگر اداره و کنترل کشور بدست ایرانیان می افتد و دوران غلبه عنصر هنری یونان، در ایران خاتمه می یابد.

پارت ها در زمینه هنر ٬ معماری و شهر سازی خلاقیت و ابتکار بسیاری را ایجاد نمودند. در معماری دو عنصر نو ظهور :چون احداث گنبد بر روی بنا های چهار ضلعی و دیگری ساخت بنا های ایوانی طاق دار ٬ که از انتها و دو طرف دیگر با دیوار های محصور و سقفی سهمی گونه دربر دارد٬ منسوب به این دوره است.

شیوه معماری پارتی

معماری پارتی با معماری پارسی تفاوت های بسیار دارد. در این دوره امکان فراهم آوردن بهترین و مرغوب ترین مصالح ساختمان از دورترین نقاط کشور وجود نداشت، بنابراین ساختمان ها بیشتر با مصالح دم دست و بومی ساخته می شدند. در این دوره معماران بجای بکاربردن تیرهای جهت پوشش افقی سقف ها، روش دیگری را برای پوشش نهایی ساختمان ها بکار گرفتند که شاید مهمترین تحول معماری قبل از اسلام در ایران باشد. بدین ترتیب استفاده از گنبد ( بجای سقف که برای تحمل وزن آن علاوه بر تیر و تیرچه های چوبی داخل سقف، می بایست تعداد زیادی ستون سنگی نیز در زیر آن بکار روند ) شروع می شود. علاوه برگنبد، پوشش های طاقی و قوسی نیز در ساختمان ها همزمان با گنبد آغاز می شوند. به کمک این نوع پوشش ها معماران این دوره توانستند دهانه های بزرگی را بدون نیاز به ستون بپوشانند. تمام پوشش ها در این دوره به تقلید از شکل پوسته تخم مرغ و « هلوچین » ( بیز یا تاب ) ساخته می شوند و به همین دلیل اسامی بیشتر قوس های این دوره از اسم تخم مرغ ( خاگ ) و تاب گرفته شده است مثل « هلوچین » - « بیز » - « خاگی » و مرغانه ». بناهای این دوره دارای حیاطی بودند که ایوان ها بطرف آن باز می شد و اطراف آن ها را باروهایی می ساختند. سیستم « حیاط مرکزی » که از ویژگی های معماری « درون گرای » ایران است در این دوره رسمیت یافت. در این دوره نیز مثل عهد هخامنشیان در ساختمان های با عظمت قرینه بودن بنا ( جفت )، رعایت می شده است. همچنین در بناها یا حتی کاخ هایی که برای اقامت و زندگی ساخته می شوند از سیستم « پدجفت » (عدم رعایت تقارن در ساختمان که باعث تنوع فضاهای معمارانه می گردد ) استفاده می شد و این امر را در کاخ « سروستان » به آن درجه رعایت کرده اند که حتی دو فضای یکسان در این کاخ دیده نمی شود.

در این دوران است که توجه به معماری یونانی رو به افول می رود و استفاده از مصالح بومی رواج می یابد، مهمترین دستاورد این عصر استفاده از پوششهای طاقی در دهانه های بزرگ و گنبدها در زمینه چهار گوش می باشد که آتشکده فیروزآباد ، کاخ بیشابور ، کاخ سروستان ، ایوان کرخه از نمونه های ابنیه این دوران می باشند. در این عصر گچ بری با خطوط شکسته و خمیده و استفاده از کنگره ها در نمای ساختمانها رواج یافته و قرینه سازی در نیایشگاهها و کاخ ها مورد توجه قرار می گیرد..

از ویژگی و سبک معماری آنها فن آوری پیشرفته طراحی و اجرای طاق گنبد٬ با بهره گیری از مصالح بومی ٬پرهیز از شکوه و عظمت تحمیلی بنا بر حس حقارت انسانی و تنوع در طراحی مصالح را می توان نام برد.

بهره گیری از آسمانه‌های خمیده تاقی و گنبدی(تاق آهنگ، تاق و تویزه و نیم گنبد) بهره گیری از چفدهای مازه دار برای تاق‌ها و گنبدها پی سازی با سنگ لاشه؛ گوشه سازی چوبی، سکنج، ترمبه و فیلپوش در زیر گنبدها٬ساختمایه‌های بوم آورد، سنگ لاشه، خشت و آجر، ملات گیر چارو در این شیوه چشمگیر میباشد.

شهر پارتی عمدتا بر نقشه دایره شکل چون : مرو٬ تیسفون و الحضر برپا گشته بود. به اعتقاد پاره ای از مورخین به دلیل ساخت راحت تر و امکان دفاع بهتر آن٬ می تواند در این خصوص نقش داشته باشد.

مهمترین بنا های شهر پارتی عموما ارگ و پرستشگاه بودند.

بنا به بعضی آثار این دوره مبنی به تزئین سر ستون ها به شیوه کورنتی بیانگر نفوذ هنر هلنیسم بر این بخش ها می باشد.تزیینات معماری داخلی پارتی بیشتر نقاشی و گچ بری در سطوح وسیع است. سنگ کاری ٬ بکارگیری نیم ستون نیز از دیگر عناصر تزئینات بیرونی این بنا می باشد.

مصالح ساختمانی مورد استفاده در زمان اشکانیان بیشتر سنگهای پاکتراش و در زمان ساسانیان اکثرا" از خشت خام، خشت پخته و سنگ لاشه ( لاشه سنگ ) می باشند. برای آراستن ساختمان ها کاشیهای لعابدار و لاجورد و نیز اندود گچ مورد استفاده قرار می گرفت. لازم به توضیح است که هنر گچ بری در زمان ساسانیان به اوج خود می رسد و زیباترین نقوش برجسته گچی در این دوره زینت بخش ساختمان های مختلف می گردند ) هم چنین برای فرش کردن کف کاخ ها از سنگ ریزه های رنگی استفاده می کردند. یکی از ملات های مورد استفاده در این دوره ملات « گیرچارو » ( قیرچارو ) می باشد. ملات قیر چارو تشکیل شده از: شیرآهک، خاک رس شسته شده و آسیا شده، گچ نیم پخته و نیم کوب، گاورس ( ماسه ای با دانه هایی به اندازه ارزن ) شکرسنگ، شیره ساخته انگور یا خرما، بعضی اوقات پشم بز یا پشم شتر نیز به این ملات اضافه می کرده اند. این ملات به علت استحکام زیاد در مقابل فشار و هم چنین داشتن مقاومت مطلوب در مقابل نفوذ آب در دیوار سد ها و پایه پل ها و هم چنین برای اندود سقف ساختمان ها و ... مورد استفاده قرار می گرفته است. هم چنین ملات دیگری بنام « ساروج » ( چارو ) که تشکیل شده شیر آهک، خاک رس لویی و پیرز و احتمالا" خاکستر و ... می باشد برای ساخت بناهای آبی مورد استفاده قرار می گرفته است.

یکی دیگر از ویژگی های معماری پارتی استفاده از طرح های متنوع و غیر یکنواخت در بناها است، بگونه ای که حتی دو ساختمان را نمی توان یافت که نقشه های یکسان داشته باشند ( به غیر از رعایت اصول اساسی و عمده )، برعکس طرح کلیساها یا دیگر ابنیه اروپایی که در یک دوره خاص غالبا" دارای طرح و نقشه ای یکسان می باشند.

مهمترین ویژگیهای معماری شیوه پارتی:

گوناگونی در طرح ها و بهره گیری از اندام های گوناگون●

جفت سازی در نیایشگاه ها و کاخ های پذیرایی و عدم جفت سازی در کاخ مسکونی و خانه ها ●

درونگرایی با بهره گیری از میانسرا●

شکوه و عظمت دادن به ساختمانها با بند ساختن آنها ●

خرید و دانلود محصول

  معماری , پارتیان , تحقیق , آماده , پروژه , دانشگاهی , شیوه ی معماری پارتی , سیستم پد جفت , مهم ترین ویژگی معماری پارتی , پروژه ی معماری , تحقیق دانشجویی